Janusz A. Zajdel jest dla polskiej fantastyki postacią nie mniej ważną niż Stanisław Lem. To od Zajdla zaczyna się nurt zwany fantastyką socjologiczną, opisującą totalitarne społeczeństwa, mechanizmy manipulacji i nadzoru.
Paradyzja opowiada o sztucznej planecie, na której totalitarny rząd sprawuje całkowitą kontrolę nad społeczeństwem. Mechanizmowi kontrolnemu zarządzanemu przez system komputerowy poddany jest każdy elekt mieszkańców Paradyzji. Ludzie żyją w świecie setek zakazów obejmujących m.in. zakaz czytania i pisania czy nauczania fizyki. Żyją oni przekonani o wspaniałości ich społeczeństwa, mimo że codzienność nie jawi się jako raj (wbrew nazwie planety). Paradyzja znajduje się w stanie konfliktu z macierzystą Ziemią, przedstawianą jako wzorcowy wróg stanowiący podstawowe zagrożenie dla istnienia „wspaniałej społeczności” (przypomina się w tym momencie orwellowski Rok 1984 i wojna między Wschódazją, Eurazją i Oceanią).
Na Paradyzję przybywa dziennikarz z Ziemi Rinah Devi. Ma do spełnienia dwie misje. Oficjalnie korzysta z – rzadkiego dla Ziemian – przywileju odwiedzin sztucznej planety. Nieoficjalnie ma zbadać okoliczności śmierci wysłanego z Ziemi socjologa, który miał zbadać faktyczne stosunki społeczne na planecie.
Zajdel w modelowy sposób przedstawia działanie systemu totalitarnego. Powieść pisana w okresie stanu wojennego wydaje się być odbiciem ówczesnej, prlowskiej rzeczywistości. Podobnie jak inne dzieła pisarza stanowi dokładny opis aparatu przymusu, mechanizmów kontroli i funkcjonowania systemu totalitarnego. Jest jednocześnie utworem świetnie napisanym, z interesującą narracją i ciekawymi bohaterami. Sukcesem autora jest też nadzieja, która przebija z kart powieści, nadzieja, że jutro, które nadejdzie będzie lepsze. Szkoda, że przedwcześnie zmarły na skutek choroby artysta nie dożył momentu upadku systemu, w którym przyszło mu żyć.
Inne powieści autora, które polecam: Limes interior, Cała prawda o planecie Ksi, Wyjście z cienia.
Michał Wolski
Subiektywna lista opublikowana została na stronie: www.SerwisKulturalny.pl
